Welk marktfalen treedt op als mensen van een product / dienst kunnen profiteren zonder iets ervoor te betalen?

Het dilemma van de collectieve actie, free-riderprobleem of vrijbuitersprobleem is het sociale dilemma dat mensen gebruik kunnen maken van een goed of dienst zonder ervoor te betalen of bij te dragen aan de instandhouding ervan. Het dilemma doet zich alleen voor bij collectieve goederen.

Het probleem werd in de jaren 1960 voor het eerst geformuleerd door de Amerikaanse econoom Mancur Olson. Hij bouwde daarmee voort op de gedachten van Adam Smith die stelde dat het collectieve belang van de samenleving het beste gediend wordt als alle individuen zo veel mogelijk hun eigen belang nastreven.

In het marktmechanisme waar winst de drijfveer voor economisch handelen is, zou dan de beste afstemming ontstaan van vraag en aanbod. Smith erkende echter ook dat sommige collectieve inspanningen volgens dit principe niet tot stand kunnen komen omdat soms de individuele winst nooit groter is dan de individuele kosten. Het in stand houden van een leger is daarvan een voorbeeld. Er is daarom een staat nodig die belasting heft om dit soort zaken in stand te houden.